Papież Franciszek, zwołując dwa Synody Biskupów w 2014 i 2015 roku, wezwał Kościół do refleksji nad powołaniem i misją rodziny we współczesnym świecie. Wśród wielu ważnych tematów, które podjęto podczas obydwu synodów, była również troska o właściwe przygotowanie osób mających zawrzeć sakramentalny związek małżeński.

Kościół na drodze przygotowania do sakramentu małżeństwa jest przy młodych, rozumie ludzką miłość i piękne chwile zakochania, pomagając im odkryć znaczenie i piękno powołania, w którym nigdy nie pozostają sami. Skuteczność tej pomocy, jak podkreślił Synod, wymaga, aby została udoskonalona katecheza przedmałżeńska, która stanowi integralną część duszpasterstwa zwyczajnego. Należy w niej dokładnie uwzględniać trzy etapy wskazane przez adhortację Familiaris consortio: przygotowanie dalsze, dokonujące się przez przekazywanie wiary i wartości chrześcijańskich we własnej rodzinie; przygotowanie bliższe, które zbiega się z programami katechezy i doświadczeniami formacyjnymi przeżywanymi we wspólnocie kościelnej; przygotowanie bezpośrednie do małżeństwa, stanowiące część szerszego procesu, któremu kierunek nadaje powołanie do małżeństwa. Synod zwrócił również uwagę na potrzebę poszerzenia tematów formacyjnych na kursach przedmałżeńskich, tak aby stały się one drogą wychowania do wiary i miłości, włączoną w proces wtajemniczenia chrześcijańskiego. Z tego względu program formacji powinien przyjąć postać procesu zmierzającego do rozeznania powołania osobistego i powołania pary narzeczonych. Ważne jest, żeby przygotowanie do małżeństwa prowadziły także pary małżeńskie, które mogłyby towarzyszyć narzeczonym przed ślubem oraz w pierwszych latach życia małżeńskiego; to również forma docenienia posługi duszpasterskiej małżeństw.

Niniejszy dokument, odpowiadając na wskazania Synodu Biskupów o rodzinie, określa zasady bezpośredniego przygotowania do sakramentu małżeństwa w Archidiecezji Warszawskiej. Przypomina, że misją katechizacji przedślubnej jest przygotowanie narzeczonych do świadomego złożenia przysięgi małżeńskiej i dalszego życia rodzinnego oraz owocnego przeżycia liturgii sakramentu małżeństwa, które wymagają starannego rozeznania

i przygotowania. Wskazuje właściwą formę realizacji katechizacji przedślubnej i potrzebę towarzyszenia duszpasterskiego, które trwałoby po celebracji sakramentu. Pomocna w tym jest obecność doświadczonych małżeństw, które na terenie parafii, przy współudziale stowarzyszeń, wspólnot i ruchów kościelnych, służą pomocą młodym małżeństwom.

Szczegółowe zasady bezpośredniego przygotowania do sakramentu małżeństwa
w Archidiecezji Warszawskiej

Zgodnie z Instrukcją Episkopatu Polski o przygotowaniu do zawarcia małżeństwa w Kościele katolickim oraz Dyrektorium Duszpasterstwa Rodzin przygotowanie bezpośrednie do sakramentu małżeństwa obejmuje następujące etapy:

1. Spotkania z duszpasterzem w kancelarii parafialnej
2. Katechizację przedślubną
3. Spotkania w Parafialnej Poradni Rodzinnej
4. Spowiedź przedślubną.

1. Spotkania narzeczonych z duszpasterzem w kancelarii parafialnej

Spotkania z duszpasterzem w kancelarii parafialnej odbywają się w dwóch etapach. Pierwsze spotkanie ma charakter zapoznawczy i informacyjny, w czasie którego ustala się z narzeczonymi datę ślubu. W czasie tego spotkania duszpasterz jest zobowiązany poinformować narzeczonych o konieczności odbycia katechizacji przedślubnej oraz trzech spotkań w poradni życia rodzinnego, a także dostarczenia wymaganej dokumentacji przynajmniej na trzy miesiące przed planowaną datą ślubu. Katechizacji przedślubnej nie zastępuje świadectwo maturalne z religii ani inne formy katechizacji.

W czasie kolejnych spotkań duszpasterz podejmuje z narzeczonymi rozmowę duszpasterską na temat odbytego kursu przedmałżeńskiego, omawia celebrację sakramentu małżeństwa oraz sprawy formalne związane z zawarciem sakramentu, które prowadzą do sporządzenia protokołu kanonicznego badania narzeczonych.

2. Katechizacja przedślubna

Uwzględniając ustalenia zawarte w Instrukcji Episkopatu Polski o przygotowaniu do zawarcia małżeństwa w Kościele Katolickim, Dyrektorium Duszpasterstwa Rodzin i IV Synodu Archidiecezji Warszawskiej, przypomina się o obowiązku organizacji katechizacji przedślubnej w każdej parafii miejskiej. Natomiast w parafiach pozamiejskich powinna ona odbywać się według potrzeb parafii.

Za organizację katechizacji przedślubnej odpowiada proboszcz lub wicedziekan, jeśli katechizacja przeprowadzana jest na poziomie dekanatu.

Programy, według których realizowane jest bezpośrednie przygotowanie do sakramentu małżeństwa, mają posiadać akceptację Arcybiskupa warszawskiego.

Zespół prowadzący każdą formę katechizacji przedślubnej powinien składać się z duszpasterza, doradcy życia rodzinnego oraz innych świeckich, najlepiej pary małżeńskiej. Archidiecezja Warszawska podejmie się przygotowania osób świeckich do prowadzenia katechizacji przedślubnej oraz pomocy małżeństwu i rodzinie.

Osoby, które w czasie nauk przedmałżeńskich przekazują naukę Kościoła dotyczącą małżeństwa i rodziny (głoszą konferencje) mają posiadać misję kanoniczną udzieloną przez Arcybiskupa warszawskiego. Misję kanoniczną mogą otrzymać tylko te osoby, które posiadają właściwe przygotowanie, nie pozostają w karach kościelnych, są w pełnej komunii sakramentalnej z Kościołem i cieszą się dobrą opinią wiernych. Misja kanoniczna udzielana jest na dwa lata. Warunkiem jej przedłużenia jest udział w formacji i szkoleniach prowadzonych przez Wydział Duszpasterstwa Rodzin Archidiecezji Warszawskiej. O przyznanie misji kanonicznej występuje do Wydziału Duszpasterstwa Rodzin proboszcz parafii, w której osoby te podejmują katechizację narzeczonych.

2.1 Podstawa programowa katechizacji przedślubnej

Szczegółowe cele, treści oraz sposoby i metody realizacji podstawy programowej katechizacji przedślubnej przedstawione zostały w załączniku do niniejszego dokumentu (załącznik nr 1).

2.2 Formy bezpośredniego przygotowania do sakramentu małżeństwa

W Archidiecezji Warszawskiej przyjęte są następujące formy realizacji katechizacji przedślubnej:

• Forma zwyczajna:

a) Roczna katechizacja przedmałżeńska, realizowana według podstawy programowej katechizacji przedślubnej do sakramentu małżeństwa (załącznik nr 1), podczas spotkań odbywających się co najmniej raz w miesiącu.

b) Program Radość i nadzieja, przygotowany do prowadzenia w małych grupach, który realizowany jest według tematów zamieszczonych w załączniku nr 2.

c) Program dziesięciu cotygodniowych spotkań zakończonych dniem skupienia, które zwyczajowo odbywają się według tematów zamieszczonych w załączniku nr 2. Narzeczeni uczestniczą w dziesięciu spotkaniach i w skupieniu przedślubnym w tej samej parafii.
Realizacja tego programu powinna być uzupełniona o elementy zawarte w podstawie programowej, tj.: konferencja, warsztat grupowy, świadectwo małżonków współprowadzących, praca w parach – dialog narzeczonych, praca indywidualna – zadania inspirujące do pracy nad sobą.
W wyjątkowych i uzasadnionych wypadkach program ten można zrealizować w wymiarze 5 tygodni, łącząc dwa tematy podczas jednego spotkania po uzyskaniu zgody Arcybiskupa warszawskiego.

d) Inne programy, które uwzględniają metody pracy w małych grupach, spełniają wymagania podstawy programowej katechizacji przedślubnej (załącznik nr 1) i są zatwierdzone przez Arcybiskupa warszawskiego.

• Forma nadzwyczajna

Dla narzeczonych, którzy z uzasadnionych powodów – takich jak: zamieszkiwanie poza granicami kraju lub w różnych miastach, specyficzny rodzaj pracy – nie mogą uczestniczyć w formie zwyczajnej katechizacji przedślubnej, przewidziano przygotowanie w formie nadzwyczajnej.

Sposób realizacji formy nadzwyczajnej

Kurs przedmałżeński przeprowadzany w dwie soboty i dwie niedziele, w odstępie co najmniej dwóch tygodni.

Inne sposoby przeprowadzenia katechizacji przedślubnej w formie nadzwyczajnej potrzebują akceptacji Arcybiskupa warszawskiego.

Warunki realizacji formy nadzwyczajnej:

a) Ośrodki duszpasterskie, które są gotowe do prowadzenia tej katechizacji przedślubnej, zgłaszają się do Arcybiskupa warszawskiego o pozwolenie na realizację tego zadania.

b) Program, według którego prowadzona jest ta forma katechizacji narzeczonych, powinien być zatwierdzony przez Arcybiskupa warszawskiego i zawierać minimum 10 godzin konferencji oraz 10 godzin warsztatów, zakończonych skupieniem przedślubnym.

c) Ilość uczestników zostaje ograniczona do 25 par. Na czas przeprowadzenia warsztatu narzeczeni pracują w małych grupach liczących maksymalnie 10 par.

d) Ośrodki duszpasterskie, w których można odbyć tego typu przygotowanie, mają obowiązek zapewnić wszystkim uczestnikom możliwość odbycia trzech spotkań w poradni rodzinnej.

3. Spotkania w Parafialnej Poradni Rodzinnej

W ramach przygotowania do małżeństwa narzeczeni odbywają co najmniej trzy spotkania w parafialnej poradni rodzinnej, o których powinni być powiadomieni wraz ze zgłoszeniem się na katechizację przedmałżeńską lub po wyrażonym zamiarze zawarcia małżeństwa.

Spotkania mają dotyczyć odpowiedzialności za wzajemną miłość i przekazywanie życia, szkodliwości i niedopuszczalności antykoncepcji, środków poronnych i sztucznych zapłodnień oraz znaczenia metod rozpoznawania płodności. Dlatego spotkania, w odpowiednich odstępach czasu, powinny być poświęcone zasadom prowadzenia obserwacji objawów płodności oraz ich interpretacji, aby wzbudzić gotowość do otwartości na życie. Narzeczeni powinni wynieść przekonanie, że poradnia rodzinna jest zawsze do ich dyspozycji.

Wskazane jest, by taką poradnię posiadała każda parafia miejska i według potrzeb każda parafia pozamiejska. Doradcy życia rodzinnego posługujący w poradni rodzinnej mają posiadać misję kanoniczną udzieloną przez Arcybiskupa warszawskiego.

4. Spowiedź przedślubna

Narzeczeni, którzy są katolikami, powinni przystąpić przynajmniej dwukrotnie do sakramentu pokuty i pojednania. W sytuacji, gdy istnieje przeszkoda, przystępują do jednej spowiedzi bezpośrednio przed ślubem. Powinni też uzyskać od spowiednika pisemne poświadczenie o odbytej spowiedzi.

Załącznik nr 1

Podstawa programowa katechizacji przedślubnej

Cele ogólne:

1. Pogłębienie chrześcijańskiej nauki o małżeństwie i rodzinie
2. Ukazanie małżeństwa jako relacji kobiety i mężczyzny, która winna być stale rozwijana oraz przysposobienie narzeczonych do międzyosobowego życia w małżeństwie
3. Przygotowanie narzeczonych do podjęcia zadań rodzicielskich, przyjęcia i wychowania dzieci
4. Doprowadzenie narzeczonych do spotkania z Bogiem i świadomego przyjęcia Jego łaski w sakramencie małżeństwa jako niezbędnej pomocy na wspólnej drodze wiary
5. Wprowadzenie w głębsze życie wspólnotowo-liturgiczne Kościoła oraz przygotowanie do podjęcia czynnego i świadomego udziału w liturgicznym obrzędzie zaślubin

Treści:

Ad 1.

• Zamysł Boży względem małżeństwa i rodziny
• Sakrament małżeństwa jako fundament małżeństwa i rodziny
• Cechy małżeństwa zawieranego w Kościele katolickim
• Treść przysięgi małżeńskiej
• Wpływ sakramentu małżeństwa na rozwój relacji małżeńskiej
• Motywacje do przyjęcia sakramentu małżeństwa i weryfikacja rozumienia małżeństwa przez narzeczonych
• Prawne aspekty sakramentu małżeństwa

Ad 2.

• Dojrzałość do małżeństwa. Wpływ procesu idealizacji na wzajemne poznanie przed ślubem
• Różnice psychiczne między kobietą i mężczyzną związane z rodziną pochodzenia, temperamentem, osobowością
• Dynamika i integracja miłości. Pozytywne i negatywne sygnały dotyczące rozwoju relacji małżeńskiej
• Wypracowanie wspólnej hierarchii wartości
• Podstawowe obszary pielęgnowania relacji małżeńskiej

Ad 3.

• Odpowiedzialne rodzicielstwo w oparciu o naukę Kościoła zawartą w encyklice Humanae vitae papieża Pawła VI
• Wpływ antykoncepcji na płodność i relację narzeczeńską, małżeńską
• Podstawowe wartości i zasady w wychowaniu dzieci

Ad 4.

• Przyjęcie współmałżonka jako daru od Boga
• Miłość małżeńska na wzór miłości Chrystusa do Kościoła
• Rodzina Kościołem domowym
• Wiara jako fundament małżeństwa i rodziny
• Współpraca małżonków z łaską sakramentu małżeństwa

Ad 5.

• Powiązanie sakramentu małżeństwa z chrztem, eucharystią oraz innymi sakramentami
• Liturgia sakramentu małżeństwa
• Wprowadzenie do spowiedzi przedślubnej
• Modlitwa za współmałżonka, modlitwa małżeńska i rodzinna
• Apostolstwo rodziny. Włączenie w czynny udział we wspólnocie Kościoła

Realizacja:

Właściwa realizacja podstawy programowej katechizacji przedślubnej wymaga trzech elementów: wspólnotowo-liturgicznego, konferencyjnego oraz dialogowego. Umożliwi to wyjaśnienie wszelkich wątpliwości narzeczonych, udzielenie odpowiedzi na pytania z właściwym uzasadnieniem. Katecheza przedmałżeńska ma formować, a nie tylko przekazywać informacje przez konferencje.

Treści programu przygotowania do sakramentu małżeństwa zebrano w bloki tematyczne (tematy podano w załączniku nr 2). Każdy blok tematyczny ma być realizowany według następujących po sobie elementów:

• konferencja
• warsztat grupowy
• świadectwo małżonków współprowadzących
• praca w parach – dialog narzeczonych
• praca indywidualna – zadania inspirujące do pracy nad sobą.

W wypadku większej grupy należy ją na czas pracy warsztatowej podzielić na mniejsze zespoły. Ilość uczestników jednej grupy warsztatowej nie może przekraczać 7 par narzeczonych. Takie wymagania wynikają z metodyki prowadzenia warsztatu.

Zastosowane metody pracy mają pomóc narzeczonym otworzyć się na spotkanie z Bogiem, przyjąć Jego pomoc w sakramencie małżeństwa i przekonać, że trwałość i szczęście relacji małżeńskiej zależy również od ich własnej pracy. Umożliwią nawiązanie kontaktu z innymi uczestnikami grupy i zachęcą do osobistego zaangażowania w spotkaniu. Umożliwią narzeczonym rozmowę między sobą na tematy, które często umykają ich uwadze.

Załącznik nr 2

I. Program dziesięciu cotygodniowych spotkań zakończonych dniem skupienia realizowany według następujących tematów:

1. Kim jest dla mnie Jezus Chrystus?
2. Miłość w małżeństwie
3. Tworzenie i trwałość wspólnoty małżeńskiej
4. Odpowiedzialne rodzicielstwo i naturalne metody rozpoznawania płodności
5. Co to znaczy wierzę?
6. Powołanie do społeczności wierzących
7. Dzieci i tworzenie środowiska wychowawczego
8. Kształtowanie życia rodzinnego
9. Bóg chce nas zbawić w Kościele
10. Małżeństwo sakramentem

II. Program Radość i nadzieja

1. Po co nam małżeństwo?

MAŁŻEŃSTWO W KOŚCIELE KATOLICKIM

• Motywacje do przyjęcia sakramentu małżeństwa i weryfikacja rozumienia małżeństwa przez narzeczonych
• Specyficzne cechy małżeństwa w Kościele katolickim a treść przysięgi małżeńskiej
• Wpływ sakramentu małżeństwa na rozwój relacji między mężczyzną a kobietą

2. Czy my się znamy?

PROCES WZAJEMNEGO POZNANIA PRZED ŚLUBEM

• Wpływ naturalnego procesu idealizacji na wzajemne poznanie przed ślubem
• Dojrzałość do małżeństwa
• Różnice damsko-męskie, różnice temperamentów, różnice osobowości, różnice związane z rodziną pochodzenia

3. Czy to ty?

ODPOWIEDZIALNE PODJĘCIE DECYZJI O WYBORZE WSPÓŁMAŁŻONKA

• Pozytywne i negatywne sygnały dotyczące rozwoju relacji małżeńskiej oraz podstaw wychowania dzieci
• Wypracowanie wspólnej hierarchii wartości
• Przyjęcie współmałżonka jako daru od Boga

4. Jak ja ciebie kocham?

ROZWÓJ MIŁOŚCI NARZECZEŃSKIEJ I MAŁŻEŃSKIEJ

• Dynamika i integracja miłości
• Miłość jako dar z siebie i zagrożenie zharmonizowaniem egoizmów
• Miłość małżeńska na wzór miłości Chrystusa do Kościoła

5. Co dalej po ślubie?

TWORZENIE WSPÓLNOTY MAŁŻEŃSKIEJ I RODZINNEJ

• Podstawowe obszary pielęgnowania relacji małżeńskiej
• Wiara jako fundament małżeństwa i rodziny
• Decyzje dotyczące płodności i rodzicielstwa
• Podstawowe wartości i zasady w wychowaniu dzieci

6. Dlaczego potrzebny nam Bóg?

DZIAŁANIE JEZUSA W MAŁŻEŃSTWIE SAKRAMENTALNYM

• Stworzenie i odkupienie a tożsamość człowieka
• Uzdrowienie, udoskonalenie i wywyższenie miłości małżeńskiej
• Liturgia sakramentu małżeństwa

7. Konferencje:

ODPOWIEDZIALNE RODZICIELSTWO

PRAWNE ASPEKTY SAKRAMENTU MAŁŻEŃSTWA

8. Skupienie dla narzeczonych

ŻYCIE ŁASKĄ SAKRAMENTU MAŁŻEŃSTWA NA CO DZIEŃ

• Darmowość, skuteczność i celowość łaski
• Współpraca małżonków z łaską sakramentu małżeństwa
• Modlitwa za męża/żonę – modlitwa małżeńska

SAKRAMENT MAŁŻEŃSTWA

1601 „Przymierze małżeńskie, przez które mężczyzna i kobieta tworzą ze sobą wspólnotę całego życia, skierowaną ze swej natury na dobro małżonków oraz do zrodzenia i wychowania potomstwa, zostało między ochrzczonymi podniesione przez Chrystusa Pana do godności sakramentu”.

^{I. Małżeństwo w zamyśle Bożym}

1602 Pismo święte zaczyna się od opisu stworzenia mężczyzny i kobiety na obraz i podobieństwo Boże, a kończy wizją „Godów Baranka” (Ap 19, 7. 9). Od początku do końca Pismo święte mówi o małżeństwie i jego „misterium”, o jego ustanowieniu i znaczeniu, jakie nadał mu Bóg, o jego początku i celu, o różnych sposobach jego urzeczywistniania w ciągu historii zbawienia, o jego trudnościach wynikających z grzechu i jego odnowieniu „w Panu” (1 Kor 7, 39), w Nowym Przymierzu Chrystusa i Kościoła.

Małżeństwo w porządku stworzenia

1603 „Głęboka wspólnota życia i miłości małżeńskiej, ustanowiona przez Stwórcę i unormowana Jego prawami, zawiązuje się przez przymierze małżeńskie… Sam bowiem Bóg jest twórcą małżeństwa”. Powołanie do małżeństwa jest wpisane w samą naturę mężczyzny i kobiety, którzy wyszli z ręki Stwórcy. Małżeństwo nie jest instytucją czysto ludzką, chociaż w ciągu wieków mogło ulegać licznym zmianom w różnych kulturach, strukturach społecznych i postawach duchowych. Ta różnorodność nie powinna prowadzić do zapomnienia o jego wspólnych i trwałych cechach. Chociaż godność tej instytucji nie wszędzie ukazuje się z taką samą jasnością, to jednak we wszystkich kulturach istnieje pewne zrozumienie dla znaczenia związku małżeńskiego. „Szczęście osoby i społeczności ludzkiej oraz chrześcijańskiej wiąże się ściśle z pomyślną sytuacją wspólnoty małżeńskiej i rodzinnej”.

1604 Bóg, który stworzył człowieka z miłości, powołał go także do miłości, która jest podstawowym i wrodzonym powołaniem każdej istoty ludzkiej. Człowiek został bowiem stworzony na obraz i podobieństwo Boga, który sam jest Miłością. Ponieważ Bóg stworzył mężczyznę i kobietę, ich wzajemna miłość staje się obrazem absolutnej i niezniszczalnej miłości, jaką Bóg miłuje człowieka. Jest ona dobra, co więcej bardzo dobra, w oczach Stwórcy. Miłość małżeńska, którą Bóg błogosławi, jest przeznaczona do tego, by była płodna i urzeczywistniała się we wspólnym dziele zachowywania stworzenia: „Bóg im błogosławił, mówiąc do nich: «Bądźcie płodni i rozmnażajcie się, abyście zaludnili ziemię i uczynili ją sobie poddaną»” (Rdz 1, 28).

1605 Pismo święte stwierdza, że mężczyzna i kobieta zostali stworzeni wzajemnie dla siebie: „Nie jest dobrze, żeby mężczyzna był sam”. Bóg daje mu niewiastę, „ciało z jego ciała”, to znaczy równą mu istotę, jako „pomoc przychodzącą od Pana”. „Dlatego to mężczyzna opuszcza ojca swego i matkę swoją i łączy się ze swą żoną tak ściśle, że stają się jednym ciałem” (Rdz 2, 24). Jezus wskazuje, że oznacza to nienaruszalną jedność ich życia, przypominając, jaki był „na początku” zamysł Stwórcy: „A tak już nie są dwoje, lecz jedno ciało” (Mt 19, 6).

Małżeństwo pod panowaniem grzechu

1606 Każdy człowiek doświadcza zła wokół siebie i w sobie. Doświadczenie to dotyczy również relacji między mężczyzną i kobietą. Od najdawniejszych czasów ich związek był zagrożony niezgodą, duchem panowania, niewiernością, zazdrością i konfliktami, które mogą prowadzić aż do nienawiści i zerwania go. Ten nieporządek może ujawniać się z mniejszą lub większą ostrością, może też być bardziej lub mniej przezwyciężany, zależnie od kultury, epoki i konkretnych osób; wydaje się jednak, że ma on charakter powszechny.

1607 W świetle wiary należy powiedzieć, że ten nieporządek, którego boleśnie doświadczamy, nie wynika z natury mężczyzny i kobiety ani z natury ich relacji, ale z grzechu. Pierwszym skutkiem zerwania z Bogiem, czyli pierwszego grzechu, było zerwanie pierwotnej komunii mężczyzny i kobiety. Ich wzajemna relacja została wypaczona przez ich wzajemne oskarżenia; ich pociąg ku sobie, będący darem Stwórcy, zamienił się w relację panowania i pożądliwości; wzniosłe powołanie mężczyzny i kobiety, by byli płodni, rozmnażali się i czynili sobie ziemię poddaną, zostało obciążone bólem rodzenia dzieci i trudem zdobywania pożywienia.

1608 Mimo wszystko porządek stworzenia przetrwał, chociaż został poważnie naruszony. Aby leczyć rany spowodowane przez grzech, mężczyzna i kobieta potrzebują pomocy łaski, której Bóg w swoim nieskończonym miłosierdziu nigdy im nie odmawiał. Bez tej pomocy mężczyzna i kobieta nie mogliby urzeczywistnić wzajemnej jedności ich życia, dla której Bóg stworzył ich „na początku”.

Małżeństwo pod pedagogią Prawa

1609 Bóg w swoim miłosierdziu nie opuścił grzesznego człowieka. Kary będące następstwem grzechu, „bóle rodzenia dzieci” (Rdz 3,16), praca „w pocie oblicza” (Rdz 3,19) stanowią także lekarstwo, które ogranicza szkody spowodowane przez grzech. Po upadku małżeństwo pomaga przezwyciężyć zamknięcie się w sobie, egoizm, szukanie własnych przyjemności, pomaga otworzyć się na drugiego człowieka, na wzajemną pomoc i dar z siebie.

1610 Moralna świadomość dotycząca jedności i nierozerwalności małżeństwa rozwinęła się pod wpływem pedagogii starego Prawa. Wprawdzie poligamia patriarchów i królów nie jest jeszcze wyraźnie krytykowana, ale Prawo dane Mojżeszowi zmierza do ochrony kobiety przed despotyzmem panowania mężczyzny, nawet jeśli, według słów Chrystusa, nosi ono także ślady „zatwardziałości serca” mężczyzny, ze względu na którą Mojżesz zezwalał na oddalenie kobiety.

1611 Prorocy, widząc Przymierze Boga z Izraelem w postaci wyłącznej i wiernej miłości małżeńskiej, przygotowywali świadomość ludu wybranego do głębszego rozumienia jedyności i nierozerwalności małżeństwa. Księgi Rut i Tobiasza dają wzruszające świadectwo wzniosłego sensu małżeństwa, wierności i czułości małżonków. Tradycja zawsze widziała w Pieśni nad Pieśniami jedyny w swoim rodzaju wyraz miłości ludzkiej, będącej odzwierciedleniem miłości Bożej, miłości „potężnej jak śmierć”, miłości, której „wody wielkie nie zdołają ugasić” (Pnp 8, 6-7).

Małżeństwo w Panu

1612 Oblubieńczy związek Boga z Jego ludem – Izraelem był przygotowaniem do nowego i wiecznego Przymierza, w którym Syn Boży przez wcielenie i oddanie swego życia zjednoczył się w pewien sposób z całą zbawioną przez siebie ludzkością, przygotowując ją w ten sposób na „Gody Baranka” (Ap 19, 7. 9).

1613 Na początku swojej publicznej działalności Jezus dokonuje pierwszego znaku – na prośbę swej Matki – podczas uczty weselnej. Kościół nadaje wielkie znaczenie obecności Jezusa na godach w Kanie. Widzi w tym potwierdzenie, że małżeństwo jest czymś dobrym, oraz zapowiedź, że od tej pory będzie ono skutecznym znakiem obecności Chrystusa.

1614 W swoim nauczaniu Jezus wypowiadał się jednoznacznie o pierwotnym sensie związku mężczyzny i kobiety, tak jak został on na początku zamierzony przez Stwórcę. Zezwolenie na oddalenie żony dane przez Mojżesza było ustępstwem z powodu zatwardziałości serca. Związek małżeński mężczyzny i kobiety jest nierozerwalny; łączy ich sam Bóg: „Co więc Bóg złączył, niech człowiek nie rozdziela” (Mt 19, 6).

1615 To jednoznaczne podkreślenie nierozerwalności więzi małżeńskiej mogło zaniepokoić i wydawać się wymaganiem nie do wykonania. Jednak Jezus nie obarczał małżonków ciężarem niemożliwym do udźwignięcia i zbyt wielkim, bardziej uciążliwym niż Prawo Mojżeszowe. Przychodząc, by przywrócić pierwotny porządek stworzenia, naruszony przez grzech, Jezus daje siłę i łaskę do przeżywania małżeństwa w nowych wymiarach Królestwa Bożego. Idąc za Chrystusem, wyrzekając się siebie, biorąc na siebie swój krzyż, małżonkowie będą mogli „pojąć” pierwotny sens małżeństwa i przeżywać je z pomocą Chrystusa. Łaska małżeństwa chrześcijańskiego jest owocem Krzyża Chrystusa, będącego źródłem całego życia chrześcijańskiego.

1616 Wskazuje na to Paweł Apostoł, gdy mówi: „Mężowie, miłujcie żony, bo i Chrystus umiłował Kościół i wydał za niego samego siebie, aby go uświęcić” (Ef 5, 25-26), zaraz dodając: „Dlatego opuści człowiek ojca i matkę, a połączy się z żoną swoją, i będą dwoje jednym ciałem. Tajemnica to wielka, a ja mówię: w odniesieniu do Chrystusa i do Kościoła” (Ef 5, 31-32).

1617 Całe życie chrześcijańskie nosi znamię oblubieńczej miłości Chrystusa do Kościoła. Już chrzest jako wejście do Ludu Bożego wyraża tajemnicę zaślubin. Jest on, jeśli tak można powiedzieć, obmyciem weselnym, które poprzedza ucztę weselną – Eucharystię. Małżeństwo chrześcijańskie staje się z kolei skutecznym znakiem, sakramentem przymierza Chrystusa i Kościoła. Małżeństwo między ochrzczonymi jest prawdziwym sakramentem Nowego Przymierza, ponieważ oznacza łaskę i jej udziela.

Dziewictwo dla Królestwa Bożego

1618 Chrystus jest centrum całego życia chrześcijańskiego. Więź z Nim zajmuje pierwsze miejsce przed wszystkimi innymi więzami rodzinnymi lub społecznymi. Od początku istnienia Kościoła byli mężczyźni i kobiety, którzy zrezygnowali z wielkiego dobra małżeństwa, by iść za Barankiem, dokądkolwiek się uda, by troszczyć się o sprawy Pana i starać się Jemu podobać, by wyjść naprzeciw przychodzącemu Oblubieńcowi. Sam Chrystus powołał niektórych, by szli za Nim, przyjmując taki sposób życia, którego On pozostaje wzorem:

Bo są niezdatni do małżeństwa, którzy z łona matki takimi się urodzili; i są niezdatni do małżeństwa, których ludzie takimi uczynili; a są i tacy bezżenni, którzy dla Królestwa niebieskiego sami zostali bezżenni. Kto może pojąć, niech pojmuje! (Mt 19, 12).

1619 Dziewictwo dla Królestwa Bożego jest rozwinięciem łaski chrztu, wymownym znakiem pierwszeństwa więzi z Chrystusem, żarliwego oczekiwania na Jego powrót, znakiem, który przypomina także, że małżeństwo jest rzeczywistością obecnego świata, który przemija.

1620 Obie rzeczywistości: sakrament małżeństwa i dziewictwo dla Królestwa Bożego pochodzą od samego Pana. To On nadaje im sens i udziela koniecznej łaski, by żyć zgodnie z Jego wolą. Szacunek dla dziewictwa ze względu na Królestwo i chrześcijańskie rozumienie małżeństwa są nierozdzielne i wzajemnie się uzupełniają:

Kto potępia małżeństwo, pozbawia także dziewictwo jego chwały; kto natomiast je chwali, czyni dziewictwo bardziej godnym podziwu i chwalebnym. To, co wydaje się dobrem tylko w porównaniu ze złem, nie może być wielkim dobrem; ale to, co jest lepsze od tego, co wszyscy uważają za dobro, jest z pewnością dobrem w stopniu najwyższym.

^{II. Celebracja sakramentu małżeństwa}

1621 W obrządku łacińskim małżeństwo między dwojgiem wierzących katolików jest zazwyczaj zawierane podczas Mszy świętej, ze względu na związek wszystkich sakramentów z Misterium Paschalnym Chrystusa. W Eucharystii urzeczywistnia się pamiątka Nowego Przymierza, przez które Chrystus na zawsze zjednoczył się z Kościołem, swoją umiłowaną Oblubienicą, za którą wydał samego siebie. Słuszne jest zatem, by małżonkowie przypieczętowali swoją zgodę na wzajemne oddanie się sobie przez dar własnego życia, jednocząc się z ofiarą Chrystusa za Kościół, uobecnioną w Ofierze eucharystycznej, i przyjmując Eucharystię, ażeby skoro spożywają to samo Ciało i tę samą Krew Chrystusa, „tworzyli jedno ciało” w Chrystusie.

1622 „Obrzęd zaślubin jako sakramentalny akt uświęcenia… winien być sam w sobie ważny, godny i owocny”. Przyszli małżonkowie powinni więc przygotować się do celebracji swych zaślubin przez przyjęcie sakramentu pokuty.

1623 Według tradycji łacińskiej sami małżonkowie jako szafarze łaski Chrystusa udzielają sobie nawzajem sakramentu małżeństwa, wypowiadając wobec Kościoła swoją zgodę. W tradycjach Kościołów wschodnich kapłani lub biskupi, którzy przewodniczą ceremonii, są świadkami wzajemnej zgody małżonków, ale ich błogosławieństwo jest konieczne także dla ważności sakramentu.

1624 Różne liturgie zawierają wiele formuł błogosławieństw i modlitw epikletycznych, w których prosi się Boga o łaskę i błogosławieństwo dla nowożeńców, szczególnie dla żony. W epiklezie tego sakramentu małżonkowie otrzymują Ducha Świętego jako komunię miłości Chrystusa i Kościoła. Jest On pieczęcią ich przymierza, zawsze żywym źródłem ich miłości, mocą, w której będzie odnawiać się ich wierność.

III. Zgoda małżeńska

1625 Zawierającymi przymierze małżeńskie są mężczyzna i kobieta, ochrzczeni, wolni do zawarcia małżeństwa, którzy w sposób dobrowolny wyrażają swoją zgodę. „Być wolnym” oznacza:

• nie być poddanym przymusowi;
• nie mieć przeszkody ze strony prawa naturalnego czy kościelnego.

1626 Kościół uważa wzajemne wyrażenie zgody przez małżonków za nieodzowny element, który „stwarza małżeństwo”. Jeśli nie ma zgody, nie ma małżeństwa.

1627 Zgoda jest „aktem osobowym, przez który małżonkowie wzajemnie się sobie oddają i przyjmują”: „Biorę ciebie za żonę” – „Biorę ciebie za męża”. Zgoda, która wiąże wzajemnie małżonków, znajduje swoje dopełnienie w tym, że dwoje „stają się jednym ciałem”.

1628 Zgoda powinna być aktem woli każdej ze stron, wolnym od przymusu i ciężkiej bojaźni zewnętrznej. Żadna ludzka władza nie może zastąpić tej zgody. Jeśli nie ma tej wolności, małżeństwo jest nieważne.

1629 Z tej racji (i z innych powodów, które unieważniają małżeństwo) Kościół, po zbadaniu sytuacji przez kompetentny trybunał kościelny, może orzec „nieważność małżeństwa”, to znaczy stwierdzić, że małżeństwo nigdy nie istniało. W takim przypadku obie strony są wolne i mogą wstąpić w związki małżeńskie, licząc się z naturalnymi zobowiązaniami wynikającymi z poprzedniego związku.

1630 Prezbiter (lub diakon), który asystuje przy obrzędzie zawarcia małżeństwa, przyjmuje zgodę małżonków w imieniu Kościoła i udziela błogosławieństwa Kościoła. Obecność pełniącego posługę w Kościele (oraz świadków) wyraża w widoczny sposób, że małżeństwo jest rzeczywistością kościelną.

1631 Z tego względu Kościół wymaga zazwyczaj od swoich wiernych kościelnej formy zawierania małżeństwa. Przemawia za tym wiele racji:

• małżeństwo sakramentalne jest aktem liturgicznym; wypada zatem, by było celebrowane podczas publicznej liturgii Kościoła;
• małżeństwo wprowadza do określonego stanu kościelnego, daje prawa i nakłada obowiązki w Kościele, między małżonkami i wobec dzieci;
• skoro małżeństwo jest stanem życia w Kościele, trzeba, by była pewność odnośnie do jego zawarcia (stąd obowiązek obecności świadków);
• publiczny charakter wyrażonej zgody chroni raz wypowiedziane małżeńskie „tak” i pomaga w dochowaniu mu wierności.

Sprawą pierwszorzędnej wagi jest przygotowanie do małżeństwa, aby małżeńskie „tak” było aktem wolnym i odpowiedzialnym oraz aby przymierze małżeńskie miało solidne i trwałe podstawy ludzkie i chrześcijańskie.

Najwłaściwszym sposobem przygotowania do tego jest przykład i wychowanie przekazane przez rodziców i rodzinę.

Duszpasterze i wspólnoty chrześcijańskie jako „rodzina Boża” odgrywają ogromną rolę w przekazywaniu ludzkich i chrześcijańskich wartości małżeństwa i rodziny, i to tym bardziej, że w naszych czasach wielu młodych doświadcza rozbicia ognisk rodzinnych, które nie mogą zapewnić im wystarczającego przygotowania do małżeństwa:

Młodych winno się przede wszystkim na łonie samej rodziny odpowiednio i w stosownym czasie pouczać o godności, zadaniu i dziele miłości małżeńskiej, aby nauczeni szacunku dla czystości, mogli przejść we właściwym wieku od uczciwego narzeczeństwa do małżeństwa.

Małżeństwa mieszane i różnica religii

1633 W wielu krajach dość często występuje sytuacja małżeństw mieszanych (między katolikami i ochrzczonymi niekatolikami). Wymaga ona szczególnej uwagi współmałżonków i duszpasterzy. Większej jeszcze ostrożności wymagają przypadki małżeństw, gdzie występuje różnica religii (między katolikami a osobami nieochrzczonymi).

1634 Różnica wyznania nie stanowi nieprzekraczalnej przeszkody do zawarcia małżeństwa, jeśli małżonkowie potrafią dzielić się tym, co każde z nich otrzymało od swojej wspólnoty, i jeśli jedno będzie uczyć się od drugiego sposobu przeżywania swojej wierności wobec Chrystusa. Nie można jednak nie dostrzegać trudności małżeństw mieszanych. Wynikają one z faktu, że podział chrześcijan nie został jeszcze przezwyciężony. Małżonkowie mogą odczuwać dramat rozbicia między chrześcijanami we własnej rodzinie. Różnica religii może spotęgować jeszcze te trudności. Rozbieżności dotyczące wiary, samej koncepcji małżeństwa, a także odmiennych mentalności religijnych mogą stanowić źródło napięć w małżeństwie, zwłaszcza w odniesieniu do wychowania dzieci. Może wystąpić wówczas niebezpieczeństwo indyferentyzmu religijnego.

1635 Według prawa obowiązującego w Kościele łacińskim małżeństwo mieszane wymaga do swej dopuszczalności wyraźnego zezwolenia władzy kościelnej. W przypadku różnicy religii do ważności małżeństwa wymagana jest wyraźna dyspensa od przeszkody. Zezwolenie lub dyspensa zakłada, że obie strony znają cele oraz istotne właściwości małżeństwa oraz że strona katolicka potwierdza swoje zobowiązanie, znane również wyraźnie stronie niekatolickiej, iż zachowa swoją wiarę i zapewni chrzest oraz wychowanie dzieci w Kościele katolickim.

1636 W wielu regionach dzięki dialogowi ekumenicznemu różne wspólnoty chrześcijańskie mogły zorganizować wspólne duszpasterstwo małżeństw mieszanych. Jego zadaniem jest pomoc tym małżeństwom w przeżywaniu ich szczególnej sytuacji w świetle wiary. Ma ono także pomagać im w przezwyciężaniu napięć między zobowiązaniami, jakie małżonkowie mają wobec siebie, a zobowiązaniami wobec swoich wspólnot eklezjalnych. Powinno ono zachęcać do rozwijania tego, co jest wspólne w ich wierze, i do szacunku dla tego, co ich dzieli.

1637 W małżeństwach, gdzie występuje różnica religii, strona katolicka ma szczególne zadanie: „Uświęca się bowiem mąż niewierzący dzięki swej żonie, podobnie jak świętość osiągnie niewierząca żona przez” (1 Kor 7,14). Wielką radością dla współmałżonka chrześcijańskiego i dla Kościoła jest, jeśli to „uświęcenie” doprowadzi w sposób wolny do nawrócenia drugiej strony na wiarę chrześcijańską. Szczera miłość małżeńska, pokorna i cierpliwa praktyka cnót rodzinnych oraz wytrwała modlitwa mogą przygotować niewierzącego współmałżonka do przyjęcia łaski nawrócenia.

IV. Skutki sakramentu małżeństwa

1638 „Z ważnego małżeństwa powstaje między małżonkami węzeł z natury swej wieczysty i wyłączny. W małżeństwie chrześcijańskim małżonkowie zostają ponadto przez specjalny sakrament wzmocnieni i jakby konsekrowani do obowiązków swego stanu i godności”.

Węzeł małżeński

1639 Zgoda, przez którą małżonkowie oddają się sobie i przyjmują wzajemnie, zostaje przypieczętowana przez samego Boga. Z ich przymierza „powstaje z woli Bożej instytucja trwała także wobec społeczeństwa”. Przymierze małżonków zostaje włączone w przymierze Boga z ludźmi: „Prawdziwa miłość małżeńska włącza się w miłość Bożą”.

1640 Węzeł małżeński został więc ustanowiony przez samego Boga, tak że zawarte i dopełnione małżeństwo osób ochrzczonych nie może być nigdy rozwiązane. Węzeł wynikający z wolnego, ludzkiego aktu małżonków i z dopełnienia małżeństwa jest odtąd rzeczywistością nieodwołalną i daje początek przymierzu zagwarantowanemu wiernością Boga. Kościół nie ma takiej władzy, by wypowiadać się przeciw postanowieniu mądrości Bożej.

Łaska sakramentu małżeństwa

1641 „Małżonkowie chrześcijańscy… we właściwym sobie stanie i porządku życia mają własny dar wśród Ludu Bożego”. Właściwa łaska sakramentu małżeństwa jest przeznaczona dla udoskonalenia miłości małżonków i dla umocnienia ich nierozerwalnej jedności. Przez tę łaskę „podtrzymują się wzajemnie… z pomocą wiernej miłości, a przyjmowanemu z miłości do Boga potomstwu wpajają chrześcijańskie nauki i ewangeliczne cnoty”.

1642 Źródłem tej łaski jest Chrystus. „Jak bowiem niegdyś Bóg wyszedł naprzeciw swojemu ludowi z przymierzem miłości i wierności, tak teraz Zbawca ludzi i Oblubieniec Kościoła wychodzi naprzeciw chrześcijańskim małżonkom przez sakrament małżeństwa”. pozostaje z nimi, daje im moc pójścia za Nim i wzięcia na siebie swojego krzyża, podnoszenia się po upadkach, przebaczania sobie wzajemnie, wzajemnego noszenia swoich ciężarów. Pomaga im, by byli „sobie wzajemnie poddani w bojaźni Chrystusowej” (Ef 5, 21) i miłowali się miłością nadprzyrodzoną, delikatną i płodną. W radościach ich miłości i życia rodzinnego daje im już tutaj przedsmak uczty Godów Baranka:

Jakże potrafię wysłowić szczęście tego małżeństwa, które wiąże Kościół, Ofiara eucharystyczna umacnia, a błogosławieństwo pieczętuje, aniołowie ogłaszają, a Ojciec potwierdza?… Cóż za jarzmo dwojga wiernych złączonych w jednej nadziei, jednym dochowaniu wierności, w jednej służbie! Oboje są dziećmi tego samego Ojca i oboje wspólnie służą; nie ma pomiędzy nimi podziału ani co do ciała, ani co do ducha. Owszem, są prawdziwie dwoje w jednym ciele, a gdzie jest jedno ciało, jeden też jest duch.

V. Dobra i wymagania miłości małżeńskiej

1643 „Miłość małżeńska zawiera jakąś całkowitość, w którą wchodzą wszystkie elementy osoby – impulsy ciała i instynktu, siła uczuć i przywiązania, dążenie ducha i woli. Miłość zmierza do jedności głęboko osobowej, która nie tylko łączy w jedno ciało, ale prowadzi do tego, by było tylko jedno serce i jedna dusza. Wymaga ona nierozerwalności i wierności w całkowitym wzajemnym obdarowaniu i otwiera się ku płodności. Jednym słowem chodzi o normalne cechy charakterystyczne dla każdej naturalnej miłości małżeńskiej, ale w nowym znaczeniu, gdyż sakrament nie tylko je oczyszcza i wzmacnia, ale wynosi tak, że stają się wyrazem wartości prawdziwie chrześcijańskich”.

Jedność i nierozerwalność małżeństwa

1644 Miłość małżonków ze swej natury wymaga jedności i nierozerwalności ich osobowej wspólnoty, która obejmuje całe ich życie: „A tak już nie są dwoje, lecz jedno ciało” (Mt 19, 6). „powołani są do ciągłego wzrostu w tej komunii przez codzienną wierność małżeńskiej obietnicy obopólnego całkowitego daru”. Ta wspólnota ludzka jest potwierdzona, oczyszczona i dopełniona przez jedność w Jezusie Chrystusie, udzieloną przez sakrament małżeństwa. Pogłębia się ona przez życie wspólną wiarą i przez wspólne przyjmowanie Eucharystii.

1645 „Przez równą godność osobistą kobiety i mężczyzny, która musi być uwzględniona przy wzajemnej i pełnej miłości małżonków, ukazuje się także w pełnym świetle potwierdzona przez Pana jedność małżeństwa”. Poligamia jest przeciwna równej godności i miłości małżeńskiej, która jest jedyna i wyłączna.

Wierność miłości małżeńskiej

1646 Miłość małżeńska ze swej natury wymaga od małżonków nienaruszalnej wierności. Wypływa to z wzajemnego daru, jaki składają sobie małżonkowie. Miłość chce być trwała; nie może być „tymczasowa”. „To głębokie zjednoczenie będące wzajemnym oddaniem się sobie dwóch osób, jak również dobro dzieci, wymaga pełnej wierności małżonków i nieprzerwanej jedności ich współżycia”.

1647 Najgłębszy motyw wynika z wierności Boga wobec swego przymierza i z wierności Chrystusa wobec swego Kościoła. Przez sakrament małżeństwa małżonkowie są uzdolnieni do życia tą wiernością i do świadczenia o niej. Przez ten sakrament nierozerwalność małżeństwa zyskuje nowy i głębszy sens.

1648 Związanie się na całe życie z drugim człowiekiem może wydawać się trudne, a nawet niemożliwe. Tym ważniejsze jest głoszenie Dobrej Nowiny, że Bóg nas kocha miłością trwałą i nieodwołalną, że małżonkowie mają udział w tej miłości, że Bóg ich prowadzi i podtrzymuje oraz że przez swoją wierność mogą oni być świadkami wiernej miłości Boga. Małżonkowie, którzy z pomocą łaski Bożej dają to świadectwo, często w bardzo trudnych warunkach, zasługują na wdzięczność i wsparcie wspólnoty eklezjalnej.

1649 Istnieją jednak sytuacje, gdy wspólne życie małżeńskie z różnych powodów staje się praktycznie niemożliwe. W takich przypadkach Kościół dopuszcza fizyczną separację małżonków i zaprzestanie wspólnego życia. Małżonkowie w dalszym ciągu są przed Bogiem mężem i żoną oraz nie mogą zawrzeć nowego związku. W tej trudnej sytuacji najlepszym rozwiązaniem, jeśli to możliwe, byłoby pojednanie. Wspólnota chrześcijańska powinna pomagać tym osobom przeżywać po chrześcijańsku zaistniałą sytuację, z zachowaniem wierności wobec nierozerwalnego węzła ich małżeństwa.

1650 W wielu krajach są obecnie liczni katolicy, którzy na podstawie prawa cywilnego decydują się na rozwód i zawierają cywilnie nowy związek. Kościół, będąc wierny słowom Jezusa Chrystusa: „Kto oddala żonę swoją, a bierze inną, popełnia cudzołóstwo względem niej. I jeśli żona opuści swego męża, a wyjdzie za innego, popełnia cudzołóstwo” (Mk 10, 11-12), nie może uznać nowego związku za ważny, jeśli ważne było pierwsze małżeństwo. Jeśli rozwiedzeni zawarli cywilnie drugi związek małżeński, znajdują się w sytuacji, która obiektywnie wykracza przeciw prawu Bożemu. Dlatego nie mogą oni przystępować do Komunii eucharystycznej tak długo, jak długo trwa ta sytuacja. Z tego samego powodu nie mogą oni pełnić pewnych funkcji kościelnych. Pojednanie przez sakrament pokuty może być udzielane tylko tym, którzy żałują, że złamali znak Przymierza i wierności Chrystusowi, i zobowiązują się żyć w całkowitej wstrzemięźliwości.

1651 W stosunku do chrześcijan, którzy żyją w związku cywilnym, a którzy często zachowują wiarę i pragną po chrześcijańsku wychować dzieci, kapłani i cała wspólnota powinni okazywać dużą troskę, by nie czuli się oni jakby odłączeni od Kościoła, w którego życiu mogą i powinni uczestniczyć jako osoby ochrzczone:

Niech będą zachęcani do słuchania słowa Bożego, do uczęszczania na Mszę świętą, do wytrwania w modlitwie, do pomnażania dzieł miłości oraz inicjatyw wspólnoty na rzecz sprawiedliwości, do wychowywania dzieci w wierze chrześcijańskiej; do pielęgnowania ducha i czynów pokutnych, ażeby w ten sposób z dnia na dzień wypraszali sobie u Boga łaskę.

Otwartość na płodność

1652 „Z samej zaś natury swojej instytucja małżeńska oraz miłość małżeńska nastawione są na rodzenie i wychowywanie potomstwa, co stanowi jej jakoby szczytowe uwieńczenie”:

Dzieci też są najcenniejszym darem małżeństwa i rodzicom przynoszą najwięcej dobra. Bóg sam to powiedział: „Nie jest dobrze człowiekowi być samemu” (Rdz 2,18) i „uczynił człowieka od początku jako mężczyznę i niewiastę” (Mt 19, 14), chcąc dać mu pewne specjalne uczestnictwo w swoim własnym dziele stwórczym, pobłogosławił mężczyźnie i kobiecie, mówiąc: „bądźcie płodni i rozmnażajcie się” (Rdz 1, 28). Dlatego prawdziwy szacunek dla miłości małżeńskiej i cały sens życia rodzinnego zmierzają do tego, żeby małżonkowie, nie zapoznając pozostałych celów małżeństwa, skłonni byli mężnie współdziałać z miłością Stwórcy i Zbawiciela, który przez nich wciąż powiększa i wzbogaca swoją rodzinę.

1653 Płodność miłości małżeńskiej obejmuje także owoce życia moralnego, duchowego i nadprzyrodzonego, jakie przez wychowanie rodzice przekazują swoim dzieciom. Rodzice są głównymi i pierwszymi wychowawcami swoich dzieci. W tym sensie podstawowym zadaniem małżeństwa i rodziny jest służba życiu.

1654 Małżonkowie, którym Bóg nie dał potomstwa, mogą mimo to prowadzić głębokie życie małżeńskie z ludzkiego i chrześcijańskiego punktu widzenia. Ich małżeństwo może wyrażać się owocnie przez miłość, otwartość na innych i ofiarę.

VI. Kościół domowy

1655 Chrystus chciał przyjść na świat i wzrastać w łonie Świętej Rodziny Józefa i Maryi. Kościół jest „rodziną Bożą”. Od początku istnienia jego zalążkiem często byli ci, którzy „z całym swoim domem” stawali się ludźmi wierzącymi. Gdy nawracali się, pragnęli, by także „cały ich dom” był zbawiony. Rodziny te, przyjmując wiarę, były oazami życia chrześcijańskiego w niewierzącym świecie.

1656 W dzisiejszym świecie, który często jest nieprzychylny, a nawet wrogi wierze, rodziny chrześcijańskie mają ogromne znaczenie jako ogniska żywej i promieniującej wiary. Dlatego też Sobór Watykański II, nawiązując do tradycji, nazywa rodzinę „Kościołem domowym” (Ecclesia domestica). W rodzinie „rodzice przy pomocy słowa i przykładu winni być dla dzieci swoich pierwszymi zwiastunami wiary”, pielęgnując „właściwe każdemu z nich powołanie, ze szczególną zaś troskliwością powołanie duchowne”.

1657 W szczególny sposób tu właśnie jest praktykowane kapłaństwo chrzcielne ojca rodziny, matki, dzieci i wszystkich członków wspólnoty rodzinnej „przez przyjmowanie sakramentów, modlitwę i dziękczynienie, świadectwo życia świątobliwego, zaparcie się siebie i czynną miłość”. Dom rodzinny jest więc pierwszą szkołą życia chrześcijańskiego i „szkołą bogatszego człowieczeństwa”. W nim dziecko uczy się wytrwałości i radości pracy, miłości braterskiej, wielkodusznego przebaczania, nawet wielokrotnego, a zwłaszcza oddawania czci Bogu przez modlitwę i ofiarę ze swego życia.

1658 Należy jeszcze wspomnieć o pewnych osobach, które ze względu na konkretne warunki, w jakich muszą żyć – chociaż często wcale tego nie chciały – są szczególnie bliskie sercu Jezusa, a zatem zasługują na specjalną miłość i troskę Kościoła, a zwłaszcza duszpasterzy. Dotyczy to dużej liczby osób żyjących samotnie. Wiele z nich pozostaje bez ludzkiej rodziny, często z powodu ubóstwa. Są wśród nich tacy, którzy przeżywają swoją sytuację w duchu Błogosławieństw, wzorowo służąc Bogu i bliźniemu. Trzeba przed nimi wszystkimi otworzyć drzwi domów rodzinnych, „Kościołów domowych”, i wielkiej rodziny, jaką jest Kościół. „Nikt nie jest pozbawiony rodziny na tym świecie: Kościół jest domem i rodziną dla wszystkich, a szczególnie dla (Mt 11, 28)”.

W skrócie

1659 Święty Paweł mówi: „Mężowie, miłujcie żony, bo i Chrystus umiłował Kościół… Tajemnica to wielka, a ja mówię w odniesieniu do Chrystusa i do Kościoła” (Ef 5, 25. 32).

1660 Przymierze małżeńskie, przez które mężczyzna i kobieta stanowią między sobą wewnętrzną wspólnotę życia i miłości, powstało z woli Stwórcy, który wyposażył je we własne prawa. Z natury jest ono nastawione na dobro współmałżonków, a także na zrodzenie i wychowanie potomstwa. Małżeństwo ochrzczonych zostało podniesione przez Chrystusa Pana do godności sakramentu.

1661 Sakrament małżeństwa jest znakiem związku Chrystusa i Kościoła. Udziela on małżonkom łaski miłowania się wzajemnie tą miłością, jaką Chrystus umiłował Kościół. Łaska sakramentu udoskonala zatem ludzką miłość małżonków, umacnia ich nierozerwalną jedność i uświęca ich na drodze do życia wiecznego.

1662 Małżeństwo opiera się na zgodzie obu stron, to znaczy na woli wzajemnego i trwałego oddania się sobie w celu przeżywania przymierza wiernej i płodnej miłości.

1663 Skoro małżeństwo ustanawia małżonków w pewnym publicznym stanie życia w Kościele, powinno być zawierane publicznie, w ramach celebracji liturgicznej, wobec kapłana (lub upoważnionego świadka Kościoła) oraz świadków i zgromadzenia wiernych.

1664 Do istoty małżeństwa należy jedność, nierozerwalność i otwartość na płodność. Poligamia jest przeciwna jedności małżeństwa; rozwód rozłącza to, co Bóg złączył. Odrzucenie płodności pozbawia życie małżeńskie dziecka, które jest „najcenniejszym darem małżeństwa”.

1665 Dopóki żyje prawowity współmałżonek, zawarcie powtórnego związku przez rozwiedzionych sprzeciwia się zmysłowi i prawu Bożemu, jak tego nauczał Chrystus. Osoby rozwiedzione zawierające nowy związek nie są wyłączone z Kościoła, ale nie mogą przystępować do Komunii świętej. Powinny one prowadzić życie chrześcijańskie, zwłaszcza wychowując swoje dzieci w wierze.

1666Chrześcijański dom rodzinny jest miejscem, gdzie dzieci otrzymują pierwsze głoszenie wiary. Dlatego dom rodzinny słusznie jest nazywany „Kościołem domowym”, wspólnotą łaski i modlitwy, szkołą cnót ludzkich i miłości chrześcijańskiej.